Problemy mniejszości niemieckiej w Polsce. Galla wskazał na Nawrockiego

DW: Pozostanie pan doradcą marszałka Sejmu do spraw mniejszości narodowych i etnicznych po odejściu Szymona Hołowni?

Ryszard Galla*, lider mniejszości niemieckiej w Polsce: - Mam nadzieję. Mam już zaplanowane spotkanie z kandydatem na nowego marszałka, panem Włodzimierzem Czarzastym. Będziemy rozmawiać o tym, jak widzi on funkcję tworzącego się w Kancelarii Sejmu sekretariatu, który ma służyć pomocą wszystkim mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce.

Dużo się zmieniło w ciągu ostatnich dwóch lat w stosunkach państwa z mniejszościami?

- Myślę, że tak. Powoli wracamy do normalności. Przykładem może być bardzo mocne otwarcie się Sejmu z panem marszałkiem Hołownią na czele na mniejszości narodowe i etniczne. Stąd powołanie mnie na doradcę marszałka do tych spraw. Stało się to pierwszy raz w historii funkcjonowania Sejmu. W jakimś sensie była to też odpowiedź na brak przedstawiciela mniejszości wśród posłów tej kadencji.

- Drugim takim sygnałem jest uchwalona 9 lipca i podpisana przez prezydenta nowelizacja ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 roku, pierwsza istotna po 20 latach jej funkcjonowania. Znalazł się w niej zapis zapowiadający utworzenie wspomnianego przeze mnie sekretariatu do spraw mniejszości narodowych i etnicznych w Kancelarii Sejmu. Jego zadaniem będzie przede wszystkim wspieranie mniejszości rozproszonych, które nie mają instytucji koordynujących ich działania.

Mówi pan zatem o innych mniejszościach niż ta, którą pan sam reprezentuje?

- Mówię o wszystkich mniejszościach narodowych i etnicznych, które są ujęte w ustawie. Ale myślę też o tych, którzy reprezentują środowiska niewpisane dotąd jako mniejszości w ustawie. Mamy ich kilka.

Wilamowice?

- Mówię o Wilamowicach, które właśnie zostały utrącone. (16 października prezydent Karol Nawrocki zawetował nowelizację ustawy, która miała uznać język wilamowski za regionalny - red.). Za chwilę będzie procedowana po raz kolejny ustawa o języku śląskim. Myślę, że i z nią będzie problem.

- Ale reasumując, mogę jednak mówić o powrocie do normalności. Przykładem jest decyzja minister edukacji narodowej przywracająca mniejszości niemieckiej liczbę godzin nauczania języka niemieckiego jako ojczystego na tym samym poziomie, jaki mają inne mniejszości. To, co zaproponował zabrać poseł Janusz Kowalski i co nam zabrano, zostało przywrócone. Współpraca ze stroną rządową jest w tej chwili bardzo poprawna.

Przywrócenie tych zabranych godzin nauki niemieckiego dla niemieckich dzieci to był ważny sygnał ze strony rządu, który jest u władzy od niemal dwóch lat. Porozmawiajmy więc o mniejszości niemieckiej. Jakie są jej największe bolączki w tej chwili?

- Myślę, że w dalszym ciągu kwestia nauki języka niemieckiego jako ojczystego. Musimy sobie zdać sprawę, że te trzy godziny dodatkowo w ciągu tygodnia to jest dopiero początek przechodzenia od nauczania niemieckiego jako języka obcego do niemieckiego jako języka ojczystego. Tutaj jest jeszcze wiele do zrobienia.

- Nie ukrywam, że chcielibyśmy jako mniejszość niemiecka posiadać szkoły, które nauczałyby w dwóch językach albo też z niemieckim jako językiem wykładowym. W innych krajach Europy, gdzie są mniejszości, to jest po prostu standard. A zresztą i u nas mniejszości litewska i białoruska mają szkoły ze swoim językiem jako wykładowym.

Czyli dzieci z mniejszości niemieckiej uczą się historii, geografii czy matematyki po polsku?

- Tak. Nawet w placówkach dwujęzycznych bodajże cztery przedmioty muszą być jeszcze wciąż nauczane w obu językach. Ale takich szkół jest niewiele. Większość to szkoły publiczne, które prowadzą naukę języka niemieckiego jako ojczystego jedynie przez te trzy dodatkowe godziny w tygodniu - a to jest takie minimum z minimum. Patrząc na standardy światowe, widzimy, że poziom, który powinniśmy osiągnąć, jest jeszcze daleko, daleko przed nami.

Czy mają państwo kontakty np. z mniejszościami niemieckimi, a może i polskimi w krajach sąsiednich, by móc to porównywać?

- Mamy takie kontakty w Czechach i na Słowacji, a nawet w Ukrainie, gdzie pomagaliśmy zarówno mniejszości niemieckiej, jak i polskiej. Na Litwie są szkoły dla mniejszości polskiej z językiem polskim jako wykładowym. O tym my możemy tylko pomarzyć.

Także na Zaolziu istnieją szkoły z polskim językiem nauczania.

- Właśnie.

Są jeszcze jakieś inne problemy?

- Na pewno mamy problem z utożsamianiem się z mniejszością. W ostatnich latach, gdy rządził PiS, sytuacja się pod tym względem pogorszyła. Ta antyniemieckość spowodowała, że społeczeństwo jakby powróciło do lat krótko po wojnie, kiedy trzeba było odwagi, by przyznawać się do pochodzenia niemieckiego.

- Takim wyraźnym sygnałem było zabranie tych godzin nauczania, czy też próba obniżenia polskiej dotacji dla mniejszości niemieckiej. Teraz mamy to już jednak za sobą i próbujemy odbudowywać struktury, żeby ludzie mogli korzystać z dobrodziejstw, które daje im ustawa.

- Już od wielu lat problemem jest dla nas także kwestia następców. Naprawdę bardzo mocno wychodzimy w tej chwili do młodych ludzi z pytaniem, czego by oczekiwali, żeby się angażować w życie mniejszości. Tak, aby ta tożsamość, ta kultura, to dziedzictwo, ten język zostały zachowane.

A jak to jest ze śląskością. Co dla niemieckiej mniejszości znaczy być Ślązakiem?

- Zawsze mówię, że ja także jestem Ślązakiem. Jo tyż jest Ślonzok. Tyż godom po ślonsku, myśla po ślonsku, robia po ślonsku. Wydaje mi się, że każdy, kto z dziada pradziada mieszka na Śląsku, Górnym czy Dolnym, będzie się czuł Ślązakiem. Natomiast, tak jak mówił ksiądz arcybiskup Alfons Nossol, Śląsk jest wielobarwny. Ma i tę barwę polską, i niemiecką, i czeską…

…a ostatnio też ukraińską…

- … i ukraińską, której jest tu coraz więcej. Osobiście cieszę się z tego, ponieważ to jest dodanie pewnej wartości. Spójrzmy na tych wszystkich ludzi, którzy przyjechali po wojnie z Kresów Wschodnich, którzy na przykład mieszkają we Wrocławiu. To byli też słynni ludzie, naprawdę wielkie dobrodziejstwo. A także ręce do pracy, też dla nas bardzo ważne. Ale w Warszawie widzę pewien niepokój, że Ukraińcy wystartują w wyborach parlamentarnych i będą mieli swoją reprezentację w polskim parlamencie.

Na to chyba trzeba będzie jeszcze chwilę poczekać, bo najpierw musieliby zyskać obywatelstwo.

- Oczywiście, to jest cała procedura, która trwa. Ale ludzie z polskimi korzeniami otrzymują obywatelstwo w trybie przyspieszonym i za chwilę staną się pełnoprawnymi obywatelami, którzy będą mogli korzystać także z prawa wyborczego. Zobaczymy, jak to będzie wyglądało. Mnie się wydaje, że jeśli będziemy na to otwarci i podejdziemy do tego normalnie, będzie to tylko z korzyścią dla nas wszystkich.

Czyli pańskim zdaniem ta nowa grupa narodowa - bo przecież jeszcze długo nie mniejszość, choć mniejszość ukraińska jest tu także - będzie zyskiem także dla innych mniejszości żyjących w Polsce, w tym i niemieckiej?

- Ja myślę, że jeśli czujemy się z krwi i kości mniejszością, to też rozumiemy innych. Albo jeszcze inaczej: Polacy też emigrowali w różne zakątki świata i tam gdzieś zamieszkują. I też chcielibyśmy, żeby tam byli jak najlepiej traktowani.

- Dla mnie osobiście jest to wartość dodana. Oczywiście, że trafiają się różni ludzie, bo i w najlepszym stadzie zdarza się czarna owca. Jeśli tylko będziemy mieli dobre, sprawne służby, które będą potrafiły zapanować nad tym, kto do Polski przybywa, to myślę, że wyjdzie to nam na dobre. A kulturowo i mentalnościowo Ukraińcy są chyba Polsce najbliżsi.

A to ważne w sytuacji, która jest dzisiaj?

- W tej sytuacji, kiedy tam, za granicą, trwa wojna.

Bo oni walczą także za nas?

- Oni tam walczą i za Polskę, i za całą Europę. Jeśli przegrają, to widmo wojny w Polsce, w innych państwach Unii stanie się jak najbardziej widoczne.

Wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz powiedział, że jeżeli tam będzie Rosja, to na Wołyń nikt już nie pojedzie.

- Oczywiście, to się skończy.

*Inżynier mechanik Ryszard Galla (urodzony w 1956 roku), jest od 2006 roku prezesem Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej, a od 2023 roku także doradcą marszałka Sejmu Szymona Hołowni do spraw mniejszości narodowych i etnicznych. W latach 2005-2023 był posłem na Sejm wybieranym za każdym razem z list komitetu wyborczego Mniejszość Niemiecka. Od 1998 do 2005 roku był radnym Sejmiku Województwa Opolskiego i wicemarszałkiem (od kwietnia do listopada 2002 marszałkiem) województwa.

Rozmowa miała miejsce 30 października 2025 roku w Opolu, podczas XXX Seminarium Śląskiego.