Konferencja "Dziedzictwo Świętego Krzyża. Sacrum - kultura - natura" nawiązuje też do jubileuszu 80. rocznicy pobytu w tym miejscu zakonników Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, opiekujących się sanktuarium, i 200. rocznicy utworzenia zgromadzenia. Jak napisał prezydent, uroczystości rocznicowe Chrztu Polski przypominają zwłaszcza o miejscach, które "wywarły szczególny wpływ na kształtowanie się oblicza duchowego naszego narodu". "Do takich właśnie należy Święty Krzyż. To jedno z najczcigodniejszych sanktuariów w Polsce. (...) Tradycja pokazała, że już u początku państwa Piastów słowiańska Łysa Góra, służąca dotąd obrzędom pogańskim, stała się miejscem kultu najważniejszej relikwii chrześcijaństwa" - podkreślił Duda. "Tutaj przez wieki wzrastała wiara Polaków oraz pomnażała się mądrość naszego narodu (...). Opactwo benedyktyńskie, hojnie wspierane przez monarchów, stało się pierwszym polskim miejscem kultu i celem pielgrzymek" - zwrócił uwagę prezydent. Przypomniał, że łysogórski klasztor odegrał też znaczącą rolę jako centrum wymiany wiedzy, był też świadkiem historycznych wydarzeń - odwiedzali go królowie Polski, w jego murach chronili się powstańcy styczniowi. "Wszystko to stanowi o głębi i bogactwie symboliki związanej z tym miejscem i jego istotnym znaczeniu na mapie naszego dziedzictwa narodowego" - ocenił Duda. Prezydent podziękował zakonnikom, którzy troszczą się o "ten bezcenny pomnik historii Rzeczypospolitej". Sympozjum organizowane w klasztorze zgromadziło m.in. historyków, przyrodników, duchownych i samorządowców. Specjalista architektury krajobrazu Prof. Zbigniew Myczkowski z Politechniki Krakowskiej wygłosił wykład o potrzebie zintegrowanej ochrony przyrody, dziedzictwa kulturowego i krajobrazu Św. Krzyża (sanktuarium jest położone na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego). Historyk z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach prof. Krzysztof Bracha mówił z kolei o dziedzictwie piśmienniczym opactwa benedyktynów (poprzednich gospodarzy klasztoru) w kulturze narodowej. Konferencję zorganizowali: Wojewoda Świętokrzyski, Świętokrzyski Park Narodowy i Ojcowie Misjonarze Oblaci ze Świętego Krzyża, przy udziale m.in. kieleckiego uniwersytetu. Historycy nadal nie mają pewności co do daty założenia benedyktyńskiego opactwa na Świętym Krzyżu (Łysa Góra, Łysiec, 595 m n. p. m.). Według tradycji miało to nastąpić w 1006 r. z fundacji Bolesława Chrobrego. Naukowcy (m. in. prof. Marek Derwich) mówią jednak częściej o XII wieku. Jako założyciela wskazują oni Bolesława Krzywoustego. Od późnego średniowiecza klasztor był jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków kultury intelektualnej, właścicielem znaczącej w skali środkowej Europy biblioteki, co najmniej od XIV w. działało tu znakomite skryptorium. Tu powstał m.in. jeden z najcenniejszych zabytków polskiej kultury piśmienniczej, datowane na XIII lub XIV w. "Kazania Świętokrzyskie" - uznawane za najstarszy tekst prozatorski, stworzony w języku polskim. W okresie panowania dynastii Jagiellonów Święty Krzyż był najważniejszym sanktuarium w Polsce. W czasach przedrozbiorowych był celem licznych pielgrzymek, które odbywali także królowie Polski. Od lat 30. XX wieku gospodarzami klasztoru są zakonnicy ze zgromadzenia oblatów. W lutym 2013 r. papież Benedykt XVI zdecydował o nadaniu kościołowi Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu tytułu bazyliki mniejszej. We wrześniu 2014 r. uroczyście otwarto odbudowaną wieżę bazyliki zburzoną w czasie I wojny światowej. Do dzisiaj w sanktuarium przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego, od których swą nazwę biorą Góry Świętokrzyskie, a od 1999 r. - jedno z 16 województw. Każdego roku klasztor na Świętym Krzyżu odwiedza 300 tys. pielgrzymów i turystów.