Powstałe w 1989 roku Stowarzyszenie Memoriał w praktyce zajmuje się głównie prawami człowieka w Rosji. Jednak istotną częścią działalności Memoriału w ramach Komisji Polskiej są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej. Między innymi z tego powodu Stowarzyszenie w 2008 roku zostało uhonorowane Medalem Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Rosyjscy członkowie Komisji Polskiej Memoriału są pierwszymi obywatelami byłego Związku Radzieckiego, którzy oficjalnie wyrazili ubolewanie z powodu cierpień doznanych przez obywateli polskich z winy Stalina Jako nieliczni obywatele byłego ZSRR przyznali winę Związku Radzieckiego w kontekście zbrodni i zesłań dokonanych na polskich ofiarach w tym kobietach i dzieciach. Działalność Memoriału, niewątpliwie niewygodna dla Kremla, stanęła pod znakiem zapytania. 13 listopada Sąd Najwyższy w Moskwie ma zdecydować o dalszym legalnym działaniu Stowarzyszenia. Sformułowany pozew, przedstawiając wątpliwe uchybienie administracyjne (nieprzewidziane przez prawo), grozi rozwiązaniem Memoriału. Zajmująca się dokumentowaniem i upowszechnianiem historii najnowszej Polski i Europy Środkowo-Wschodniej Fundacja Ośrodka Karta wystosowała - podpisany przez 32 organizacje pozarządowe - apel do władz rosyjskich w sprawie Memoriału - traktowany jako list otwarty. Obrona Memoriału powinna być dla Polski sprawą najwyższej wagi - argumentują autorzy apelu. "My, polskie organizacje pozarządowe, działające niezależnie od władz politycznych, reprezentujące różne obszary życia publicznego, zwracamy się do Ministerstwa Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej oraz do Sądu Najwyższego FR, o bezstronne, niepowodowane celami politycznymi rozpatrzenie sprawy Rosyjskiego Memoriału" - czytamy. "Memoriał nie jest własnością władz państwowych; poprzez 27-letnią działalność wpisał się na stałe - jako ważna składowa europejskiego społeczeństwa obywatelskiego - w ramy współczesnej demokratycznej Europy. W wielu miejscach kontynentu przyzwoleniem na aktywność Memoriału mierzy się poziom wolności społecznej w Rosji. Potwierdza tę rolę fakt, iż Polska wnioskowała o przyznanie Memoriałowi Pokojowej Nagrody Nobla" - przypominają autorzy apelu. "Uważamy, że i praca nad pamięcią historyczną, i obrona praw człowieka - także w trakcie militarnych agresji - czyni Memoriał sumieniem nie tylko Rosji. Urzędowe represje wobec Stowarzyszenia oznaczałyby kolejne potwierdzenie, jak ważna jest jego statutowa misja. Wyrażamy nadzieję, że jednak sprawiedliwości stanie się zadość" - tak kończy się list otwarty. Apel podpisali: Ośrodek Karta, Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Federacja Rodzin Katyńskich, Fundacja Centrum "Solidarności", Fundacja Edukacja dla Demokracji, Fundacja im. Bronisława Geremka, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Fundacja Niepodległości, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Fundacja "Tygodnika Powszechnego", Fundacja "Za Wolność Waszą i Naszą", Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Instytut Spraw Publicznych, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Niemiecka Wspólnota "Pojednanie i Przyszłość", Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Ośrodek "Brama Grodzka", Ośrodek "Pogranicze", Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Polski PEN Club, Polskie Towarzystwo Historyczne, Sieć Obywatelska Watchdog, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Stowarzyszenie Homo Faber, Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego (Krytyka Polityczna), Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Stowarzyszenie "Pokolenie", Stowarzyszenie Wolnego Słowa, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej