Na konferencji współorganizowanej przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji przedstawiono wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w ramach prestiżowego międzynarodowego projektu "Zmiana w dziennikarstwie". Jest to pierwszy w Polsce tak szeroko zakrojony projekt naukowy poświęcony dziennikarzom obejmujący badania ilościowe i jakościowe. Dodatkowo uczestnicy poznali wyniki badań przeprowadzonych w ramach drugiego międzynarodowego projektu, który dotyczy odpowiedzialności i przejrzystości mediów - MediaAcT. Wzięło w nim udział 12 krajów europejskich, w tym Polska, oraz dwa kraje ze świata arabskiego. Coraz mniej dziennikarzy Wyniki badań na temat dziennikarstwa w Polsce często zaskakują. Dziennikarz to w Polsce zawód elitarny - na 10 tys. mieszkańców przypada jedynie 3 dziennikarzy. Wyprzedza nas pod tym względem większość krajów europejskich (m.in. Rumunia - 18, Wielka Brytania - 11, Estonia - 9). Co więcej, jak wynika z badań przeprowadzonych w dwóch wspomnianych projektach, liczba dziennikarzy w Polsce spada (prawie 12 000 dziennikarzy w 2011 r. i ok. 10 000 w 2012 r.). Badania wykazały również tendencję do redukcji zatrudnienia w polskich redakcjach. Pod względem równouprawnienia wypadamy natomiast całkiem nieźle. W porównaniu do wielu innych krajów, np. Holandii, Szwajcarii czy Włoch - u nas wśród dziennikarzy występuje względna równowaga między płciami (z niewielką przewagą mężczyzn). Polscy dziennikarze to na ogół ludzie młodzi. Co ciekawe, ponad 40% nie ma wyższego wykształcenia dziennikarskiego. W innych krajach ten procent jest znacznie wyższy. Kolejną cechą charakterystyczną polskiego środowiska dziennikarskiego jest bardzo niewielki procent osób należących do stowarzyszeń dziennikarskich (jedynie 17%). Dla porównania w innych krajach ta liczba jest kilkakrotnie wyższa (w Rosji ponad 60%, w Szwecji ponad 80%). Dziennikarze pesymiści Polscy dziennikarze z pesymizmem spoglądają w przyszłość. Większość z nich uważa, że ich zawód zmieni się w inną formę działalności albo będzie stopniowo zanikał. Nie ma jednak jednolitej wizji, w jakim kierunku te zmiany będą podążały. Największy niepokój żywią pracownicy dzienników ogólnokrajowych. Większość polskich dziennikarzy zauważa pozytywne zmiany, jakie zaszły w mediach na przestrzeni ostatnich 5-10 lat, przede wszystkim pod względem pracy nad przygotowywaniem materiału. Jednocześnie coraz większa ich liczba zauważa problem wielozadaniowości i wielofunkcyjności, które - co prawda - dają, ich zdaniem, większą przestrzeń dla kreatywności, ale - jednocześnie - obniżają jakość materiałów dziennikarskich. 62% respondentów uznała, że w ciągu ostatnich 5-10 lat jakość dziennikarstwa w Polsce zmalała. Co więcej, mniej niż 1/3 dziennikarzy uważa, że polscy dziennikarze wypełniają swoje obowiązki wobec społeczeństwa. Pieniądze szczęścia nie dają Przeważająca większość polskich dziennikarzy (prawie 70%) jest dumna z tego, że uprawia ten zawód. Postrzegają go oni także w kategoriach misji, tylko dla niewielkiego procenta z nich wynagrodzenie jest głównym motywem pracy w tym zawodzie. Dostrzegają za to inne plusy, takie jak szansa na rozwój zawodowy, swoboda czy dobra atmosfera w miejscu pracy. Polscy dziennikarze w przeważającej większości uważają także, że uprawiając ten zawód, nie powinno się angażować w politykę ani akceptować wpływu politycznego, ważne jest natomiast obiektywne prezentowanie informacji oraz przedstawianie różnorodnych opinii. Presja ekonomiczna wzrasta Przeważająca większość dziennikarzy deklaruje dużą swobodę w selekcji i przygotowywaniu materiałów oraz wysoki poziom autonomii zawodowej. Według nich największy wpływ na selekcję materiałów mają zainteresowania publiczności oraz własne zainteresowania dziennikarzy. Jednocześnie na ich pracę znacznie większy wpływ ma sfera ekonomiczna (interes przedsiębiorstwa medialnego, presja ze strony reklamodawców) niż sfera polityki. W ciągu ostatnich 5-10 lat wpływ polityków i grup interesu zmalał, wzrósł natomiast - reklamodawców, odbiorców oraz właścicieli mediów. Presję ekonomiczną najbardziej odczuwają dziennikarze pracujący w czasopismach i mediach online. Jako największe zagrożenie dla niezależności dziennikarskiej respondenci uznali niską etykę zawodową, oczekiwania właścicieli co do zysków, rosnące tempo pracy oraz wpływ reklamodawców i wpływ polityczny. Mimo to przeważająca większość polskich dziennikarzy uważa, że na przestrzeni ostatnich lat poziom wolności prasy w Polsce wzrósł albo nie zmienił się. Takie opinie znajdują potwierdzenie w światowym rankingu wolności prasy. Polska zajmuje w nim 24 miejsce, pośród krajów z Europy Środkowo-Wschodniej wyprzedzają nas jedynie Czechy i Estonia. Dziennikarze na Facebooku Większość polskich dziennikarzy uważa, że nowe technologie zwiększają ich kreatywność, jednocześnie zauważają także minusy - zwiększenie presji czasu oraz większy nacisk na formę niż zawartość materiałów dziennikarskich. Większość dziennikarzy zauważa, że wzrost interaktywności poprawia jakość dziennikarstwa, lecz choć - według nich - słuchanie odbiorców jest istotne (ponad 80%), to sądzą, że zabiera za dużo ich czasu w pracy. 2/3 polskich dziennikarzy korzysta z mediów społecznościowych i blogów, jednak na ogół w sposób bierny. Większość z nich do poszukiwania informacji i pomysłów wykorzystuje głównie Facebooka, z Twittera (często wykorzystywanego przez dziennikarzy za granicą) i blogów korzysta znacznie mniejszy odsetek. Blogi systematycznie pisze jedynie 8% polskich dziennikarzy. Można zatem stwierdzić, że nowe technologie są wciąż poza głównym nurtem dziennikarskiej aktywności. Spotkanie na szczycie Oprócz prezentacji wyników innowacyjnych badań nad środowiskiem dziennikarskim w Polsce, ogromną zaletą warszawskiej konferencji było to, że dała szansę dialogu między środowiskiem naukowym, badaczami mediów, menedżerami, którzy zarządzają mediami oraz dziennikarzami mediów publicznych i prywatnych zaproszonymi na konferencję. Dzięki temu na problem zmian w dziennikarstwie i kryzysu w mediach spoglądano z różnych stanowisk i zupełnie odmiennych perspektyw. Wykład inauguracyjny wygłosiła prof. dr. Jane Leftwich Curry z Santa Clara University California, badaczka mediów z USA, która wspominała swoje prekursorskie badania z lat 60. i 70. XX w. nad środowiskiem dziennikarskim w Polsce i związane z nimi trudności. W ramach konferencji odbyły się też dwa panele dyskusyjne - pierwszy dotyczył zmian w zawodzie w perspektywie menedżerów i zarządzających mediami. Prowadził go Krzysztof Luft z Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Wzięli w niej udział przedstawiciele telewizji publicznej i prywatnej, portali inetrnetowych, agencji prasowych oraz radia (Krzysztof Fijałek - Redaktor Naczelny Interia.pl, Jarosław Gugała - Telewizja Polsat, Wojciech Kaźmierczak - Zastępca Prezesa Polskiej Agencji Prasowej, Lech Parell - Prezes Polskie Radio Gdańsk). Dyskusja dotyczyła przede wszystkim tabloidyzacji i komercjalizacji polskich mediów oraz przyczyn tych zjawisk. Drugi panel dyskusyjny dotyczył zmian w obszarze dziennikarstwa z perspektywy praktyków mediów, aktywnych dziennikarzy. Prowadził go Maciej Wierzyński - TVN, a udział wzięli: Katarzyna Kaczorowska - "Polska. Gazeta Wrocławska", Paweł Malinowski - Akademickie Radio Kampus, Konrad Piasecki - RMF FM, Łukasz Warzecha - "Fakt", Kamil Dąbrowa - Dyrektor Programu 1 Polskiego Radia. Dziennikarze zastanawiali się przede wszystkim nad tezą o upadku dziennikarstwa, przyczynami kryzysu w mediach i rozważali, w jaki sposób utrzymać lub przywrócić jakość dziennikarstwa w Polsce. Prestiżowe projekty w Polsce "Zmiana w dziennikarstwie. Kultura dziennikarska w Rosji, Polsce i Szwecji" (2011-2014) to projekt finansowany przez Fundację Studiów Bałtyckich i Wschodnioeuropejskich (The Foundation for Baltic and East European Studies) i Uniwersytet Södertörns w Sztokholmie. Biorą w nim udział ośrodki akademickie ze Sztokholmu i Moskwy. Głównym obszarem zainteresowania w projekcie jest wpływ, jaki warunki polityczne, społeczne, ekonomiczne i technologiczne wywierają na rozwój mediów oraz zmiany kultury dziennikarskiej w trzech krajach uczestniczących w projekcie. Polskim zespołem, który wziął udział w projekcie, kieruje prof. dr hab. Bogusława Dobek-Ostrowska z Zakładu Komunikowania Społecznego i Dziennikarstwa w Instytucie Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Na konferencji w Warszawie przedstawiono pierwsze rezultaty projektu - wyniki badań ankietowych prowadzonych od kwietnia 2012 r. do końca sierpnia na reprezentatywnej grupie 500 polskich dziennikarzy. Kolejnym etapem będą badania jakościowe w postaci wywiadów pogłębionych, planowane na 2013 r. Drugi międzynarodowy projekt, którego rezultaty poznali uczestnicy warszawskiej konferencji to "Odpowiedzialność i przejrzystość Mediów w Europie (MediaAcT)" finansowany w ramach 7. Programu Ramowego Komisji Europejskiej (2010-2013). Jest to jeden z dwóch przyjętych projektów pośród 3500 zgłoszonych w konkursie "Independent Media and Democracy in Europe". W projekcie wzięło udział 12 krajów europejskich oraz Jordania i Tunezja. Głównym celem projektu jest rozpoznanie systemów odpowiedzialności mediów w różnych krajach. Projekt koordynuje prof. Susanne Fengler z Erich Brost Institute for International Journalism w Dortmundzie. Pracami polskiego zespołu kieruje prof. dr hab. Bogusława Dobek-Ostrowska. Anna Paluch